Trans jinsiy ayol qatnashgani 'adolatli emasdi' degan ayblovlar ostida: dunyoning Eng Kuchli Ayoli nomi bo‘yicha bahs
Dunyoning eng kuchli ayoli unvoni uchun kurashdan so‘ng, qatnashgan raqibning biologik jinsi sabab noloyiq deb e‘lon qilinishi haqida bahslar boshlandi; qoidalar va adolat masalalari keng muhokama qilindi.
Andriya Tompson (Andrea Thompson) — dunyoning Eng Kuchli Ayoli nomini yutgan ayol sportchisi (Tarjimada: Andriya Tompson, tamoman inglizcha yozuvi bilan ko‘rsatiladi) — Suffolk viloyatidan bo‘lgan 43 yoshli bo‘lib, o‘zining ikkinchi chempionligini qozondi. Olimiy kurashning mo‘tabel ko‘rinishi chet ellik raqiblar bilan bo‘lib o‘tdi, ammo yakuniy natija 2024 yil yakunida «oldindan aytib bo‘lmasdi» holatga aylanadi.
Bo‘lgan voqea shundaki, Jami Booker nomli amerikalik sportchi musobaqada ishtirok etgan bo‘lib, diskwalifikatsiya tufayli Tompson musharraf bo‘ldi. Booker biologik jins bo‘yicha erkak sifatida yozilgan bo‘lib, ayollar bo‘limida qatnashishga yaroqli emasligi e‘lon qilindi. Tompson bu vaziyatni “tartib buzilishi” deb baholadi va o‘zining besh yillik orzularini so‘ndirganini aytdi.
Tompson INLIBER Sportga bergan intervyusida: “Musobaqa bir kishi bo‘lmagan, lekin u kishi roli o‘ynab, erkak bo‘lgan kimsa ayollar orasidagi peshonaviy yutuqlardan mahrum qoldirildi” dedi. U o‘zining nutqida raqibning “yolg‘on so‘zlar bilan hamhuzur bo‘lganini” ta‘kidlab, “bu ko‘plab ayollar uchun yo‘qolgan imkoniyatlarni anglatadi” deb qo‘shimcha qildi.
Rasmiy lo‘ha bo‘lib, Official Strongman tashkiloti ayollar bo‘limiga yutuq kiritilishi faqat tug‘ilgan jins bo‘yicha belgilangan bo‘lishi kerakligini bildirdi. Ular Booker biologik erkalik bo‘lganligi tufayli ayollar bo‘limida qatnashmasligi kerak edi, deb e‘lon qildi. Tashkilot vakillari musobaqadan oldin raqib bilan bog‘lanishga uringanini bildirishdi, ammo javob bo‘lmaganini ta‘kidlashdi.
Booker bu yil kamida ikki qo‘shma ayollar musobaqasida ishtirok etgan — iyun oyida Rainier Classicni yutish va Iyul oyida North America’s Strongest Woman musobaqasida ikkinchi o‘rinni qo‘lga kiritgan. INLIBER Sport vakillari Booker bilan bog‘lanishga uringan bo‘lishsa-da, javob olinmagan holda qolmoqda.
Tompson, 2018 yilgi xitobidan keyin ilk bor “Dunyoning Eng Kuchli Ayoli” unvoni uchun kurashgan, keyin esa 2024 yilda yana bu titlni qo‘lga kiritdi. Biroq raqib jurnalistlar tomonidan “ishonchsizlik” tufayli kuchli tomoni yo‘qolgan holda o‘tdi deb baholanadi.
“Musobaqa davomida hech kim nimaga shubha qilmadi, lekin taxminlar to‘rida olayotganda bu vaziyat keng tarqaldi,” dedi Suffolkdan kelgan ikki farzandli ona bo‘lgan Tompson. “Men bu yutuqni adolatsiz tarzda bosib olingan deb his qilaman.”
Nima bo‘ladi-endi? Qoidalar va nizomlar
Official Strongmanning bayonotiga ko‘ra, sportchilar jinsiy obyektivga ko‘ra — tug‘ilgan jinsiga mos bo‘lgan bo‘lishi kerak. “Biologik erkak bo‘lgan va endi ayol deb tan olingan shaxslar ayollar bo‘limida qatnashishi mumkin emas”, deya aniqlik kiritildi. Boshqa tomondan, 2023 yilda Texasda jinsiy identifikatsiyasiga doir qonunlar ishlab chiqildi, ammo ular kollej va universitet sportiga qaratilgan bo‘lib, turli davlatchiliklar uchun umumiy qoidalar sifatida tatbiq etilmagan.
Tompsonning fikricha kelajakda jins aniqligi bo‘yicha tekshiruvlar yoki jinsiy identifikatsiya bo‘yicha yanada qat‘iy siyosatlar kiritilishi mumkin. “Biz hali ham sportni o‘rganayotganmiz va yangi yo‘nalishlar paydo bo‘lmoqda; aqlli yechimlar topilishi lozim,” dedi u.
Boshqa sport tarmoqlaridagi tendensiyalar
Ko‘plab xalqaro federatsiyalar, 2010-yillarning oxiri — 2020-yillarning boshlari oralig‘ida, erkak pubertatasi orqali o‘tganni ayollar chempionatlarida qatnashishiga qoyilqoldirish yo‘nalishiga o‘tishga qaror qildi. World Aquatics va World Athletics kabi tashkilotlar bu yo‘lni qo‘llab-quvvatlandi, chunki adolat va xavfsizlikni ta‘minlashga intilishadi. Biroq trans huquqlari tarafdorlari esa inkluzivlik tamoyillarini himoya qilib, insoniy huquqlarni xavf ostiga qo‘ymaslikni ta’kidlamoqda. Ayrim hollarda, World Athletics ham genetika bo‘yicha tekshirishlar yo‘lini tanladi. Bu bahsda turli fikrlar oshkor bo‘lmoqda, lekin sport tarafdorlari adolatli raqobat va xavfsizlikni birgalikda ta’minlash yo‘lini izlashadi.
Voqea bo‘yicha umumiy ko‘rinish
Musobaqa Official Strongman Games doirasida “Dunyoning Eng Kuchli Ayoli” unvoni uchun bo‘lib o‘tdi va o‘rnashgan klasslar bo‘yicha keng qamrovli bo‘limlarni o‘z ichiga oldi. Tompson va Booker ayollar bo‘limida qatnashib, olti turdagi bellashuvlarda uch kun davom etgan. Ustun bo‘lgan tomonlar log press, timber frame carry va deadlift ladder kabi disiplinalarda ishtirok etdi.
Asosiy nuqtalar
- Qoidalar tug‘ilgan jinsga mos bo‘lishi kerakligi haqida aniq belgilangan.
- Raqib raqobatda adolat va xavfsizlik uchun jins aniqligi bo‘yicha siyosatlar muhokama qilinmoqda.
- Mutaxassislar sportning rivojlanishi bilan oshkoralik va tekshiruvlar zarurligini ta’kidlamoqda.
- Oqibatda eng yirik musobaqalarda inkluzivlik va adolat o‘rtasidagi nizolardan kelajak siyosatlar aniqlanadi.
Ekspert fikri
Ekspert fikri: Jinsiy identifikatsiya bo‘yicha siyosatlar adolatli raqobatni ta’minlashga qaratilgan bo‘lishi kerak. Yaqin kelajakda ko‘proq oshkoralik va tekshiruvlar talab etiladi.
Qisqa xulosa
Bu voqea sportdagi inkluzivlik va adolat o‘rtasidagi kurashni yanada yashirin bo‘lmagan holda ko‘rsatdi. Nisbiy bo‘lgan ijtimoiy munosabatlar, qoidalarning aniq bo‘lishi va tekshiruvlarning mavjudligi sport hamjamiyatini yanada kuchliroq qiladi. Tompson o‘zining yutuqini qayd etgan bo‘lsa-da, nizolar kelajakda qanchalik samarali hal qilinishi sportning obro‘siga to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi.
Kalit xulosa: adolatli raqobat uchun aniq qoidalar, ochiq tekshiruvlar va inkluzivlik bilan xavfsizlikning muvozanati muhim. Manba: BBC Sport