Hindiston erkinlik kurashidagi yashirin ayollar: uzoq yo‘l-yo‘qolgan suratlar

Hindistonda yaqinda topilgan fotosuratlar 1930–yillardagi buyuk norozilik harakatidagi ayollar roli haqida yangi tafsilotlarni ochib berdi. Suratlar ayollar nafaqat faol qatnashganini, balki siyosiy jarayonlarni boshqargan etakchilarga ayanganini namoyon etadi.

1930 yilda Gandi dengizdan tuz olishga qarshi kurashni yakunladi va bu harakat tuz sanoatidagi monopoliyani sindirdi. U toza tuzdan tashkil topgan hissa olishni “Buyuk imperiya poydevillarini silkitish” deb ta’riflab, jamiyat bozoridagi o‘zgarishlarni tezlashtirdi. Bundan so‘ng ko‘plab noroziliklar paydo bo‘ldi: ayollar mahalliy tuz ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydi, xorijiy tovarlarni boikot qildi va politsiya bilan qarshiliklar oldida qatnashdi. Bu davrda milliy partiya mustaqillik maqsadini e’lon qilgan edi.

Tarixchilar uchun bu davr Hindistonning siyosiy yo‘nalishini belgilab bergan o‘zgarishlar davri sifatida ajralib turadi. Yaqinda topilgan albom esa ayollar ko‘proq ishtirok etganliklarini ko‘rsatadi.

Nursey albomining sirli tarixi

1930-yillarda yozilgan Nursey albomi nomi bilan tanilgan bu fotosuratlar to‘plami kelib chiqishi aniqlanmagan bo‘lib, 2019 yilda Duke Universiteti olimlari tomonidan yana ko‘rib chiqildi. Albumni “K. L. Nursey” nomli kishi uchun mo‘ljallangan deb taxmin qilinadi, biroq kim ekanligi noma’lum qolmoqda. Alkazi Tasviriy San’at Jamg‘armasi ushbu albomni Londonda topilgandan so‘ng sotib oldi va o‘z arxiviga kirdi.

Suratlar Bombey (hozirgi Mumbay) ko‘chalari qochqinlar, shoshilinishlar, politsiya bilan to‘qnashuvlar o‘rtasidagi hayajonni yoritadi. Ular tasodifiy piyodalardan tortib, ko‘p milliard tomoshabinga aylangan ayollar faoliyatini ko‘rsatadi. Ular shaharning markaziy maskanlarida paydo bo‘lgan, u yo‘sinda erkaklar chekkada qolgan holatlarni ko‘ringan.

Ayollar kurashning markaziy kuchiga aylangan payt

Gandiy salt marshi boshlanishi ayollarni yanada faolroq bo‘lishga undadi. Gujaratdan Lilavati Munshi kabi liderlar ayollarni turmush tarzi va siyosiy hayotini birlashtirib, kurashni kengaytirdi. Desh Sevika kabi ayollar guruhi boykotlarda va qurolli politsiya qarshiliklarida chaproqlik rol o‘ynadi. Xalqaro bosqichda qo‘llab-quvvatlashlar ayni paytda tashkiliy yondoshuvlar orqali foydalandirildi.

Rasmlar ayollarni nafaqat siyosiy uyg‘ong‘anda, balki jamiyatdagi ijtimoiy rollarni o‘zgartirishda ham oldinga surdi. Ular khadi nozikligi bilan mahalliy ko‘chalarda o‘z yo‘lini ochdi, erkaklar esa uy ishida o‘rgatishlarni o‘rganish bilan parvo qilmaslikni ko‘rsatdi. Ramasvami va Bhatnagarning izohiga ko‘ra, bu albom Gandiy nomidan tashqari Bombey hududi hayotini ham dunyo miqyosida tanitishda katta rol o‘ynadi.

Rasmiy tadqiqotlar ayollar kurashining urban transformatsiyasini ochib berib, shahar manzarasini ham o‘zgartirganini ko‘rsatadi. Victoria Terminus (hozirgi Chhatrapati Shivaji Maharaj Terminus) yonidagi namoyishlar, Dhobi Talao atrofidagi Font Fitzgerald guyog‘i kabi joylarda ko‘tarilgan isyonlar, Worli tarmog‘idagi qamoqxona sifatidagi hududlar bunga misol bo‘ladi.

“Suratlar hali ham ko‘plab ayollarni ko‘rsatmoqda; ularning faolligi nafaqat Gandiy nomini, balki Bombey shahrini ham dunyo səvgan darajada taniq qildi,” deb ta’kidlaydi tarixchi Murali Ranganathan.

Zamonaviy tadqiqotlar va ko‘rgazmalar

Bu suratlar endi keng ommaga qaytib keldi. Sumathi Ramaswamy va Avrati Bhatnagar yozgan Disobedient Subjects (Norozilik Ob’ektlari) nomli kitobda ko‘plab suratlar ilmiy maqolalar bilan birga kiritilgan. 2024 yil oktabr oyidan boshlab ikki muzeyda, CSMVS Muzeyi (Mumbay) va Dyuke Universitetidagi Dokumental Tadqiqot Markazini ochiq ko‘rgazmalar mavjud.

Ayollar kurashi Hindistonning eng yirik ko‘p millionli harakatlaridan birining tarixini shakllantirgan bo‘lib, bugun ham ularning qat’iy layoqatini ko‘rsatmoqda. Disobedient Subjects ko‘rgazmalari 2026 yil 31 martgacha davom etadi.

Ekspert sharhlari:“Ayollar faoliyatiga ko‘rsatilgan diqqat kurashni yanada kuchli qildi,” deydi Sumathi Ramaswamy. “Ular Gandiy bilan birga kurashni dunyo bo‘ylab mashhur qildi,” deydi Avrati Bhatnagar.

Shu yo‘l bilan yana bir bor isbotlandi: ayollar kurashni faqat tarafdori bo‘lmay, uning shakllantiruvchilaridan biri bo‘lishgan va bu orqali jamiyatdagi riyalarning evolyutsiyasini ham boshqarganlar.

Disobedient Subjects kitobi va ko‘rgazmalar 2026 yilgacha davom etadi: Mumbai CSMVS Muzeyi va Duke Universitetining Dokumental Tadqiqot Markazi.

Qisqa xulosa sifatida ayollar ozodlik kurashida faollik ko‘rsatib, nafaqat siyosiy uyg‘onishni yo‘lga qo‘ygan, balki jamiyatda teng rolga erishishda ham asosiy rol o‘ynaganlar.

Ayollar kurashi nafaqat kurashning tarafdori bo‘lishni, balki jamiyatni o‘zgartirish, milliy qurollashishni shakllantirishda ham markaziy rol o‘ynagan. BBC maqolasi