Clinically Isolated Syndrome (CIS): Asosiy Ma'lumotlar va Muhim Tafsilotlar

Clinically Isolated Syndrome (CIS) — bu nerv tizimidagi simptomlarning bir martalik epizodi bo‘lib, u ko‘p skleroz (MS)ga o‘xshash belgilarni ko‘rsatadi. CIS keyinchalik MSga aylanishi mumkin, ammo ba’zan bitta alohida hodisa sifatida qoladi.

CISda asosan markaziy asab tizimining (MAT) miyelin qoplamasida zararlanish yuz beradi. Miyelin — nerv hujayralarini himoya qiluvchi qoplama bo‘lib, uning yo‘qolishi nerv signallarining uzilishiga olib keladi.

Nomidan ko‘rinib turibdiki, CIS — bu faqat bitta alohida epizod. Bu kelajakda yana takrorlanadi yoki MS rivojlanadi degani emas. Ammo ba’zida CIS MSning dastlabki klinik ko‘rinishi sifatida namoyon bo‘lib, MS turiga kiritiladi.

Ushbu maqolada CIS va MS o‘rtasidagi farqlar, tashxis jarayoni va keyingi qadamlar haqida kengroq ma’lumot olishingiz mumkin.

CIS va ko‘p skleroz (MS) o‘rtasidagi asosiy farqlar nimalardan iborat?

CIS — bu bir martalik simptomlar epizodi, MS esa ko‘p marta takrorlanadigan yoki qayta-qayta yuzaga keladigan kasallik hisoblanadi.

CISda kasallikning qaytalanishi noma’lum, MS esa hayot davomida davom etadigan va hozircha davosi topilmagan surunkali kasallikdir, ammo uning simptomlarini boshqarish mumkin.

CIS bilan bog‘liq ba’zi holatlar va simptomlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Optik nevrit: Ko‘z nervining shikastlanishi natijasida ko‘rish qobiliyatining yomonlashuvi, ko‘z oldida dog‘lar paydo bo‘lishi, ikki ko‘rish va ko‘z og‘rig‘i yuzaga keladi.
• Transvers miyelit: Orqa miya shikastlanishi sababli mushak kuchsizligi, uyquchanlik, qo‘l-oyoqlarda karıncalanma yoki siydik va ichak nazorati muammolari yuzaga kelishi mumkin.
• Lhermitte belgisi: Bo‘yin pastga egilganda orqa bo‘yin va orqa miya bo‘ylab elektr toki kabi sezgi paydo bo‘ladi. Bu orqa miya yuqori qismidagi shikastlanishdan kelib chiqadi.

CISning boshqa alomatlari quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• muvozanat va koordinatsiya muammolari
• bosh aylanishi va titroq
• mushaklarning qattiqligi yoki spazmlari
• jinsiy faoliyatda o‘zgarishlar
• yurishda qiyinchilik

Har ikkala CIS va MSda miyelin qoplamasining shikastlanishi natijasida asab signallari uzilib qoladi. Belgilar joylashgan hududga qarab, ular engil yoki hayot faoliyatini qiyinlashtiruvchi darajada bo‘lishi mumkin. Belgilar asosida CIS va MSni ajratish qiyin.

Farqni aniqlash uchun ko‘pincha MRI (magnit-rezonans tomografiya) tekshiruvi qo‘llaniladi. Agar faqat bitta epizodga oid o‘zgartirishlar aniqlansa, bu CISga ishora qiladi. Ammo bir nechta o‘zgartirishlar va vaqt bo‘yicha ajralgan epizodlar ko‘rsatilsa, MS ehtimoli yuqori.

CISning paydo bo‘lish sabablari va xavf omillari qanday?

CIS miyelin qoplamasining yallig‘lanishi va zararlanishi natijasida yuzaga keladi. Bu jarayon markaziy asab tizimining turli joylarida sodir bo‘lishi mumkin.

Sabablari to‘liq aniq emas, ammo quyidagi xavf omillari ma’lum:

• Yosh: CIS har qanday yoshda paydo bo‘lishi mumkin, ammo 70% hollarda 20-40 yosh oralig‘idagi kattalar orasida uchraydi.
• Jins: CIS ayollarda erkaklarga nisbatan 2-3 barobar ko‘proq uchraydi. MS ham ko‘proq ayollarda aniqlanadi.

Oldingi CIS epizodi MS rivojlanish xavfini oshiradi.

CIS qanday tashxis qilinadi?

Biror CIS belgisi paydo bo‘lsa, odatda shifokor sizni nevrologga yo‘naltiradi.

Tashxis jarayoni quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• to‘liq tibbiy tarixni yig‘ish va simptomlar haqida suhbat
• nevrologik tekshiruv: muvozanat va koordinatsiyani baholash, ko‘z harakatlari va ko‘rish, reflekslarni tekshirish

Qo‘shimcha diagnostika usullari:

Qon tahlillari

CIS yoki MSni aniqlash uchun maxsus qon testi yo‘q, ammo boshqa kasalliklarni istisno qilish uchun muhimdir.

MRI tekshiruvi

Miya, bo‘yin va orqa miya MRIsi miyelinning zararlanib, yallig‘langan joylarini ko‘rsatadi. Kontrast modda yordamida faol yallig‘lanish aniqlanadi va birinchi yoki takroriy epizodlar farqlanadi.

Bir simptom va bitta o‘zgartirish borligida bu monofokal epizod, bir nechta simptom va o‘zgartirishlar bo‘lsa — multifokal epizod hisoblanadi.

Lomber punksiya (orqa miya suyuqligini olish)

Orqa miya suyuqligida protein miqdorini o‘lchash MS rivojlanish xavfini baholashga yordam beradi.

Evoked potenciallar

Ko‘z, eshitish yoki tegish orqali miyyaning javobini o‘lchaydigan sinov. Tadqiqotlarga ko‘ra, CIS bemorlarining 30%da ko‘rish bilan bog‘liq anormalliklar aniqlanadi.

Shuningdek, boshqa kasalliklarni istisno qilish zarur:

• avtoimmun kasalliklar
• genetik kasalliklar
• infeksiyalar
• yallig‘lanish kasalliklari
• metabolik buzilishlar
• neoplazmalar (to‘qimalarning anormal o‘sishi)
• qon tomir kasalliklari

CIS qancha hollarda MSga aylanadi?

CIS har doim MSga o‘tadi deb aytib bo‘lmaydi. Ba’zan u bir martalik hodisa sifatida qoladi.

Amerika Ko‘p Skleroz Jamiyatining ma’lumotlariga ko‘ra, agar MRIda MSga o‘xshash o‘zgartirishlar topilsa, keyingi yillarda MS rivojlanish ehtimoli 60-80% atrofida.

Agar MRIda bunday o‘zgartirishlar bo‘lmasa, MS rivojlanish ehtimoli taxminan 20%.

2018 yilda nashr etilgan CIS tabiiy kursi haqida hisobotda:

• 48.1% CIS bemorlari dastlabki 10 yil ichida qaytalanuvchi-remissiyali MS (RRMS) bosqichiga o‘tgan
• 44.7% 20 yil ichida RRMSga aylangan
• 14.9% dastlabki 10 yil ichida ikkinchi darajali progressiv MS (SPMS) bosqichiga o‘tgan
• 38.8% 20 yil ichida SPMS bosqichiga ko‘chgan

MSda kasallik faolligining qaytalanishi odatiy hol.

Agar ikkinchi CIS epizodi yuz bersa, shifokor yana MRI tekshiruvini tayinlaydi. Vaqt va joy bo‘yicha ajralgan ko‘p o‘zgartirishlar MS tashxisini tasdiqlaydi.

CIS qanday davolanadi?

Yengil CIS holatlari bir necha hafta ichida o‘z-o‘zidan yo‘qolishi mumkin. Ba’zida tashxis qo‘yishdan oldin simptomlar bartaraf bo‘ladi.

Og‘ir simptomlar, masalan, optik nevritda yuqori dozalarda steroid terapiyasi qo‘llaniladi. Steroidlar infuzion yoki ba’zan og‘zaki tarzda beriladi va simptomlarning tezroq yengillashishiga yordam beradi, ammo uzoq muddatli natijaga ta’siri yo‘q.

MSga qarshi kasallikni o‘zgartiruvchi dori vositalari CISda ham qo‘llanib, MS rivojlanishini kechiktirishga harakat qilinadi.

Amerika Qo‘shma Shtatlarida FDA tomonidan CIS uchun tasdiqlangan dorilar quyidagilar:

• dimetil fumarat (Tecfidera)
• diroksimel fumarat (Vumerity)
• fingolimod (Gilenya)
• glatiramer asetat (Copaxone, Glatopa)
• interferon beta-1a (Avonex, Rebif)
• interferon beta-1b (Betaseron, Extavia)
• monometil fumarat (Bafiertam)
• natalizumab (Tysabri)
• okrelizumab (Ocrevus)
• ofatumumab (Kesimpta)
• ozanimod (Zeposia)
• peginterferon beta-1a (Plegridy)
• siponimod (Mayzent)
• teriflunomid (Aubagio)

Har bir dori vositasining foydalari va xavflari haqida nevrolog bilan maslahatlashish muhim.

Kutilayotgan natija qanday?

CISda kelajakda MS rivojlanishi aniq oldindan aytib bo‘lmaydi, va ba’zan CIS bir martalik hodisa sifatida qoladi.

Agar MS rivojlanish xavfi yuqori bo‘lsa, davolanish va monitoring bo‘yicha tajribali nevrolog bilan maslahatlashish zarur.

Ikkinchi fikrni olish va turli davolash variantlarini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq.

MS har bir kishida turlicha kechadi va uzoq muddatli prognozni oldindan aytish qiyin. 15-20 yil ichida uchdan bir qism bemorlarning holati deyarli yomonlashmaydi, yarim qismi esa progressiv kasallik bosqichiga o‘tadi.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha eng so'nggi yangiliklar va aktual voqealarni 28-02-2021 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Clinically Isolated Syndrome (CIS): Asosiy Ma'lumotlar va Muhim Tafsilotlar " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi eng dolzarb va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etadi. Har bir yangilik chuqur tahlil qilingan va sizga foydali bilimlar berish uchun tayyorlangan.

Clinically Isolated Syndrome (CIS): Asosiy Ma'lumotlar va Muhim Tafsilotlar haqidagi ma'lumotlar sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha qarorlaringizni yanada to'g'ri qilishga yordam beradi. Saytimizda yangiliklar doimiy yangilanadi va Jurnalstika standartlariga to'liq javob beradi.