Enteral Oziqlantirish: Asosiy Tushunchalar, Turlari va Amaliyoti

Enteral oziqlantirish — bu og‘iz orqali oziqlana olmasangiz ham, ovqatni oshqozon-ichak yo‘li orqali qabul qilishga imkon beruvchi muolaja. Harakat cheklovlari yoki jarohatlar tufayli normal ovqatlanish imkoni bo‘lmagan hollarda, enteral oziqlantirish zarur bo‘lishi mumkin. Bu usul bemorning to‘yimli moddalarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishga xizmat qiladi.

Enteral oziqlantirish oshqozon-ichak tizimi orqali oziq moddalarni qabul qilishni anglatadi. Ushbu tizimga og‘iz, qizilo‘ngach, oshqozon va ichaklar kiradi.

Bu oziqlantirish usuli og‘iz orqali yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri oshqozon yoki kichik ichakka o‘tkazilgan maxsus naycha yordamida amalga oshiriladi. Tibbiy amaliyotda ko‘pincha enteral oziqlantirish deyilganda aynan naycha orqali oziqlantirish tushuniladi.

Enteral oziqlantirishga muhtoj shaxslar odatda og‘iz orqali normal ovqatlanishga imkon bermaydigan kasallik yoki jarohatga ega, ammo ularning oshqozon-ichak tizimi faoliyatini davom ettira oladi.

Naycha orqali oziqlantirish ularning ovqatlanishini ta'minlab, oshqozon-ichak faoliyatini saqlab qolishga yordam beradi. Bu to‘liq kaloriya manbai bo‘lishi yoki qo‘shimcha sifatida ishlatilishi mumkin.

Enteral oziqlantirish qachon qo‘llanadi?

Ovqatlanish yetishmovchiligi yoki organizmning kaloriya ehtiyojini qondira olmasligi holatida enteral oziqlantirish zarur bo‘lishi mumkin. Bu jismoniy imkoniyatsizlik, xavfsiz ovqatlana olmaslik yoki oshirilgan kaloriya talablariga javob bera olmaslik sababli yuzaga keladi.

Yetarlicha oziqlanmaslikdan malnutritsiya, vazn yo‘qotish va jiddiy sog‘liq muammolari paydo bo‘lish xavfi mavjud. Enteral oziqlantirishni talab qiluvchi asosiy sabablar quyidagilardan iborat:

• O‘pka yoki miya insultlari natijasida yutish qiyinlashishi
• Saraton kasalligi tufayli charchoq, ko‘ngil aynishi va qusish
• Og‘ir kasallik yoki jarohatlar sababli energiya tanqisligi
• Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar yoki bolalarda o‘sishning sustligi yoki ovqatlanish qobiliyati yo‘qligi
• Organizm stress holatida bo‘lib, oziq moddalarni qabul qilish qiyinlashishi
• Neyroloji yoki harakat buzilishlari sababli kaloriya talabi oshishi va ovqatlanish muammolari
• Oshqozon-ichak tizimidagi muammolar, ba'zida esa intravenoz oziqlantirish kerak bo‘lishi mumkin

Enteral oziqlantirish turlari

Amerika Gastroenterologlar Kolleji ma'lumotlariga ko‘ra, enteral oziqlantirish uchun asosiy oltita naycha turi mavjud. Naychaning qayerga o‘rnatilishiga qarab yana kichik turlarga bo‘linadi.

Naycha tanlovi shifokor tomonidan bemorning ehtiyojlari, oziqlantirish muddati va hazm qilish qobiliyatiga qarab belgilanadi.

Shuningdek, shifokor enteral formula turini ham tanlaydi, bu ham naycha o‘rnatilish joyi va bemorning oziqlanish talablariga bog‘liq bo‘ladi.

Asosiy enteral oziqlantirish naychalari quyidagilar:

• Nasogastrik naycha (NGT) — burundan oshqozonga o‘tkaziladi
• Orogastrik naycha (OGT) — og‘izdan oshqozonga o‘tkaziladi
• Nasoenterik naycha — burundan ichakka o‘tkaziladi (nasojejunal va nasoduodenal variantlari mavjud)
• Oroenterik naycha — og‘izdan ichakka o‘tkaziladi
• Gastrostomiya naychasi — qorin devoridan oshqozonga o‘tkaziladi (PEG, PRG va tugma naychalar)
• Jeyunostomiya naychasi — qorin devoridan ichakka o‘tkaziladi (PEJ va PRJ naychalar)

Naycha o‘rnatish jarayoni

NGT yoki OGT

Nasogastrik yoki orogastrik naycha o‘rnatilishi nisbatan oson va og‘riqsiz amalga oshiriladi, odatda behushlik talab qilinmaydi.

Hamshira naychaning uzunligini o‘lchaydi, uchini moylaydi, burun yoki og‘iz orqali kiritib, oshqozonga yetkazadi va teriga yumshoq lenta bilan mahkamlaydi.

Keyin shifokor yoki hamshira naychadan oshqozon suyuqligi olib, uning pH darajasini tekshiradi, bu naychaning to‘g‘ri joylashganini tasdiqlaydi.

Ba'zida joylashuvni aniq tasdiqlash uchun ko‘krak rentgeni talab qilinishi mumkin. Tasdiqlangandan so‘ng, naycha darhol ishlatilishi mumkin.

Nasoenterik yoki oroenterik

Ichakka o‘rnatiladigan naychalar ko‘pincha endoskopik usul bilan joylashtiriladi. Endoskop — uchida kichik kamera bo‘lgan ingichka naycha bo‘lib, yordamida naychaning joylashuvi ko‘zdan kechiriladi.

Endoskop olib tashlangach, naychaning joylashuvi yana rentgen va oshqozon suyuqligini aspiratsiya qilish orqali tasdiqlanadi.

Yangi naychani ishlatishdan oldin odatda 4 dan 12 soatgacha kutish tavsiya qilinadi. Ba'zilar ushbu jarayonda hushyor bo‘lishi mumkin, boshqalari esa ongli sedatsiyaning yordamiga muhtoj bo‘ladi.

Gastrostomiya yoki jeyunostomiya

Gastrostomiya yoki jeyunostomiya naychalarini o‘rnatish ham ongli sedatsiya yoki ba'zida umumiy behushlik ostida amalga oshiriladi.

Endoskop yordamida naycha joyi aniqlanib, qorin devorida kichik kesma ochilib, naycha oshqozon yoki ichakka kiritiladi va teriga mahkamlanadi.

Yangi naychani ishlatish uchun ko‘pincha 12 soat kutish kerak bo‘ladi. Tiklanish davri 5-7 kunni tashkil qiladi. Naycha o‘rnatilgan joyda biroz noqulaylik bo‘lishi mumkin, ammo kesma kichik bo‘lgani uchun yaxshi bitadi. Infeksiya oldini olish uchun antibiotiklar buyurilishi mumkin.

Enteral va parenteral oziqlantirish farqlari

Ba'zi hollarda enteral oziqlantirish mumkin bo‘lmaydi. Agar oshqozon-ichak tizimi samarali ishlamasa, parenteral oziqlantirish — ya'ni oziq moddalarni tomir orqali kiritish zarur bo‘ladi.

Parenteral oziqlantirish uchun maxsus venoz kirish qurilmalari, masalan, port yoki periferik markaziy kateter (PICC) o‘rnatiladi.

Agar bu qo‘shimcha oziqlantirish bo‘lsa, uni periferik parenteral oziqlantirish (PPN) deb atashadi, agar esa barcha oziqlanish talablaringiz tomir orqali qondirilsa, bu umumiy parenteral oziqlantirish (TPN) hisoblanadi.

Parenteral oziqlantirish ko‘plab holatlarda hayotni saqlab qoluvchi muhim usul bo‘lsa-da, imkon qadar enteral oziqlantirishni afzal ko‘rishadi, chunki u tabiiy ovqatlanishga yaqin va immun tizimining faoliyatiga yordam beradi.

Enteral oziqlantirishning mumkin bo‘lgan asoratlari

Enteral oziqlantirish ba'zan quyidagi muammolarni keltirib chiqarishi mumkin:

• aspiratsiya, ya'ni ovqatning o‘pkaga tushishi
• qayta oziqlantirish sindromi — juda kam ovqatlangan bemorlarda xavfli elektrolit buzilishlari
• naycha yoki o‘rnatilgan joyning infeksiyasi
• tez yoki katta miqdorda ovqat berilganda ko‘ngil aynishi va qusish
• naycha o‘rnatilgan joydagi teri tirnash xususiyati
• suyuqlikli ovqatlanish yoki dori vositalari sababli diareya
• naychaning joyidan siljishi
• naychaning tiqilib qolishi, uni tozalash zarurati tug‘iladi

Odatiy sharoitda enteral oziqlantirish uzoq muddatli asoratlarga olib kelmaydi.

Oddiy ovqatlanishga qaytganda, ba'zida hazm qilishda biroz noqulaylik paydo bo‘lishi mumkin, chunki organizm qattiq ovqatlarga moslashadi.

Kimlarga enteral oziqlantirish tavsiya etilmaydi?

Agar oshqozon yoki ichaklar yetarli darajada ishlamasa, enteral oziqlantirish mos kelmasligi mumkin.

Masalan, ichak to‘silishi, ichaklarga qon oqimining buzilishi (iskemiya) yoki Crohn kasalligi kabi jiddiy ichak kasalliklari bo‘lgan bemorlarga enteral oziqlantirish tavsiya etilmaydi.

Kelajak va umidlar

Ko‘pincha enteral oziqlantirish kasallik, jarohat yoki jarrohlikdan keyin vaqtinchalik yechim sifatida qo‘llaniladi va ko‘pchilik bemorlar keyinchalik oddiy ovqatlanishga qaytadi.

Biroq, harakat cheklovlari yoki jismoniy nogironligi bo‘lgan bolalar va kattalarda enteral oziqlantirish uzoq muddatli yordam sifatida qo‘llanilishi mumkin.

Shuningdek, og‘ir kasallikdagi yoki keksa bemorlarda hayotni davom ettirish uchun enteral oziqlantirish qo‘llaniladi. Bu holatda har bir vaziyatning axloqiy jihatlari alohida ko‘rib chiqilishi zarur.

Enteral oziqlantirish dastlab qiyin tuyulishi mumkin, ammo shifokorlar, hamshiralar, dietologlar va uy sharoitidagi sog‘liqni saqlash mutaxassislari yordamida bu jarayon muvaffaqiyatli amalga oshiriladi.

Siz Jinsiy Salomatlik bo'yicha foydali maqolalarni 08-09-2023 sanasida topdingiz. Maqola sarlavhasi: " Enteral Oziqlantirish: Asosiy Tushunchalar, Turlari va Amaliyoti " sizga Jinsiy Salomatlik sohasidagi chuqur tahlil va amaliy maslahatlarni beradi. Har bir maqola ekspertlar tomonidan tayyorlangan va foydalanuvchiga maksimal foyda berishga yo'naltirilgan.

Enteral Oziqlantirish: Asosiy Tushunchalar, Turlari va Amaliyoti maqolasi sizga Jinsiy Salomatlik bo'yicha bilimlaringizni kengaytirish, yangiliklardan xabardor bo'lish va to'g'ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Har bir maqola unikal kontent asosida yozilgan.